Badanie dna oka (oftalmoskopia), tj. badanie tylnego odcinka oka, jest jednym z podstawowych badań okulistycznych. Odbywa się za pomocą wziernika ocznego (oftalmoskopu). Zgodnie z zasadą optyki, obraz oglądany przez okulistę jest odwrócony. Dno oka pozwala obejrzeć nieinwazyjnie naczynia krwionośne oraz ocenić tarczę nerwu wzrokowego. Dzięki temu oftalmoskopia pozwala wykryć wiele chorób, także na wczesnym ich etapie.
Metody badania dna oka
Wyróżnia się trzy metody przeprowadzania badania dna oka. Są to:
•oftalmoskopia bezpośrednia – badanie przeprowadza lekarz trzymając wziernik przed własnym okiem i zbliżając go do oka chorego. Pacjent znajduje się w ciemnym pokoju. Na polecenie lekarza patrzy się w różnych kierunkach, aby można było ocenić żądane miejsce dna oka,
•oftalmoskopia pośrednia – przeprowadza się przy użyciu soczewki skupiającej o dużej sile, którą lekarz trzyma prze okiem badanego w odległości jej ogniskowej. Lekarz obserwuje obraz odwrócony i powiększony, który powstaje w płaszczyźnie soczewki trzymanej przed okiem badanego,
•Trójlustro Goldmanna– jest metodą włożenia na znieczuloną wcześniej rogówka trójlustra, które posiada w polu centralną soczewkę skupiającą otoczoną przez trzy lustra.
Wskazania do badania dna oka
Badanie dna oka należy wykonać w przypadku:
•występowania chorób, w których przebiegu dochodzi do zmian na dnie oka: nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby krwi (np. białaczka, skazy krwotoczne, niedokrwistość), kolagenoza;
•stosowania niektórych leków;
•urazów czaszki;
•bólów głowy;
•choroby układu nerwowego, guzów wewnątrzczaszkowych;
•osób nieprzytomnych lub po utracie przytomności;
•zeza u dzieci;
•zaburzenia równowagi;
•zaburzenia widzenia barw, ostrości widzenia czy ubytku w polu widzenia centralnego lub obwodowego.
Badanie okulistyczne jest wykonywane na zlecenie lekarza, może być zwykłym badaniem kontrolnym, wykonuje się je zawsze u wcześniaków.
Objawy oczne pojawiają się także w przebiegu wielu schorzeń ginekologicznych, dermatologicznych, immunologicznych, hematologicznych, endokrynologicznych, infekcyjnych czy dotyczących przewodu pokarmowego. Dlatego też, zawsze w tego typu przypadkach powinno wykonać się badanie dna oka. Kardiolodzy często kierują na badanie dna oka, aby ocenić zaawansowanie uszkodzeń narządów u chorych na nadciśnienie tętnicze oraz cukrzycę. Okulista może wykryć zmiany na dnie oka wskazujące na powyższe choroby, a także stwierdzić zmiany miażdżycowe czy zatory charakterystyczne dla zapalenia wsierdzia. Zmiany w obrębie tętniczek siatkówki oraz tarczycy nerwu wzrokowego należą do powikłań nadciśnienia tętniczego. Ponadto zmiany w obrębie naczyń dna oka odzwierciadlają stopień zmian naczyniowych w innych narządach. Regularna kontrola dna oku u chorego z nadciśnieniem tętniczym pozwala ocenić postęp choroby i skuteczność stosowanego leczenia. W tym celu używa się klasyfikacji Keitha i Wegenera, określającej stadia zmian naczyniowych na dnie oka. We wczesnym okresie stwierdza się pogrubienie ścian naczyń – sklerotyzację. W późniejszym charakterystyczny jest objaw Gunna – poszerzenie naczyń żylnych powyżej uciskającego je stwardniałego i zwężonego naczynia tętniczego. Podczas dramatycznego wzrostu ciśnienia może dojść do obrzęku tarczycy nerwu wzrokowego. Badanie dna oka ma zasadnicze znaczenie w diagnostyce wielu chorób. Dzięki niemu można rozpoznać większość schorzeń oka, zwłaszcza jego siatkówki (np. choroby plamki), błony naczyniowej (zapalenie, nowotwory), nerwu wzrokowego (zapalenie, jaskra) i ciałka szklistego (wylew krwi, zmętnienie).
Badanie dna oka u dziecka
Badanie dna oka u dzieci jest jednym z podstawowych badań wzroku. Zalecane jest szczególnie dzieciom z wadami wzroku, zezem, a także jeśli w rodzinie pojawił się przypadek guza oka lub mózgu. Oftalmoskopię należy przeprowadzić również u wcześniaków w pierwszym miesiącu życia, aby wykluczyć retinopatię. Jest to uszkodzenie siatkówki oka, na którą są narażone dzieci z niewielką masą ciała.Badanie jest bezpieczne i bezbolesne. Może się jednak wydłużyć czas jego trwania nawet do godziny, ze względu na trzykrotne kropienie oczu.
Przebieg i powikłania badania dna oka
Badanie okulistyczne dna oka dokonuje się za pomocą oftalmoskopu, który składa się z czterech soczewek, pozwalających skorygować wadę wzroku badanego. Aby zbadać oko, okulista wprowadza przez wziernik wiązkę światła, które po przejściu przez soczewkę naświetla dno oka. Powiększenie obrazu utrzymuje się za pomocą soczewki skupiającej, ustawionej przed okiem pacjenta. Przy badaniu wziernikiem lekarz siedzi naprzeciwko chorego i kieruje światło wziernikiem w źrenicę badanego oka, przesuwając się możliwie jak najbliżej pacjenta na odległość 3 cm od rogówki. Na polecenie okulisty należy patrzeć w innych kierunkach, aby można było ocenić żądane miejsce dna oka. Pacjent może czuć się zaślepiony w wyniku światła wziernika, które samoistnie przechodzi po krótkiej chwili. Niekiedy mogą wystąpić powikłania po leku rozszerzającym źrenicę u pacjentów z niewykrytą jaskrą zamkniętego kąta przy prawidłowym ciśnieniu oka. Czasami może boleć głowa oraz nastąpić pogorszenie widzenia. Po badaniu tylnego odcinka oka mogą wystąpić nudności i wymioty. Gałka oczna jest twarda z powodu wysokiego ciśnienia ocznego. Atak może nastąpić po podaniu leku rozszerzającego źrenicę. W takim przypadku należy zgłosić się do lekarza, który przerwie atak. W przeciwnym razie jego długotrwały przebieg może zakończyć się ślepotą oka.