Zaburzenia lękowe, inaczej nazywane nerwicami, są niejednolitą grupą schorzeń charakteryzujących się bardzo zróżnicowanym obrazem klinicznym, tzn. specyficznymi objawami, czasem trwania itp. Różnorodność ta odzwierciedla się w liczbie przyczyn je powodujących. Oznacza to, że przyczyny zaburzeń lękowych są różne dla różnych typów zaburzeń, charakteryzujących się różnymi objawami. Przyczyny egzogenne, czyli pochodzenia zewnętrznego, ze środowiska pacjenta, stanowią najczęstszą grupę przyczyn nerwicy. Źródłem zaburzeń nerwicowych są pewnego rodzaju konflikty wewnętrzne (często nieuświadomione), których pacjent nie może rozwiązać. Często są to sprzeczności między potrzebami a obowiązkami, pragnieniami a normami, jakimi kieruje się otaczający świat. Najczęściej takie konflikty pojawiają się w sytuacjach, gdy wrażliwa i nieodporna na stres osoba (posiadająca predysponujący do zachorowania typ osobowości) poddawana jest presji sytuacji, która wymaga od niej, by wykonywała coś sprzecznego ze swoimi własnymi dążeniami i pragnieniami (często nie będąc ich świadomą). Innymi częstymi przyczynami nerwic są brak należytej opieki rodziców nad pacjentem w jego latach dzieciństwa albo nieodreagowany uraz z przeszłości. Zbyt wygórowane oczekiwania rodziców, poczucie ciągłej presji i konieczności zaspokajania ich ambicji, lęk przed utratą jednego z rodziców lub oddzieleniem od niego oraz wiele innych konfliktowych sytuacji rodzinnych ma tu ogromne znaczenie. To, w jakiej rodzinie, w jakiej atmosferze dorasta dziecko i w jaki sposób kształtuje to jego osobowość, ma duży wpływ na tworzenie się zaburzeń nerwicowych. Kumulacja patogennych oddziaływań kształtuje specyficzne cechy osobowości – bierność, uległość, niepewność, zmienność, zależność od innych, egocentryzm, podwyższony poziom odczuwania niepokoju, skupienie na sobie, poczucie niższej wartości, żalu do innych, krzywdy, frustracji. Kompilacja takich cech może sama w sobie być źródłem zarówno zewnętrznych, jak i wewnętrznych konfliktów.
Przyczyny endogenne i dziedziczne nerwic
Badania prowadzone w ostatnich latach udowodniły, że w znaczącej liczbie przypadków pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi, oprócz opisanych powyżej przyczyn, które zaliczane są do przyczyn egzogennych – czyli pochodzenia zewnętrznego – bardzo ważny czynnik stanowią uwarunkowania genetyczne oraz neurobiochemiczne danej jednostki. Oznacza to, że nerwica lub predyspozycja do jej występowania może być dziedziczona, przenoszona w genach na potomstwo. Predyspozycje te w większości przypadków oznaczają specyficzny typ osobowości. Odczuwanie niepokoju tworzy stan ciągłego oczekiwania na zagrażające niebezpieczeństwo i szukania go w każdej sytuacji. Utrudnia to podejmowanie przemyślanych, rozważnych decyzji, dokonywanie wyborów, ponieważ wszystko podporządkowane jest unikaniu zagrożenia.
Czynnik neurobiochemiczny nerwicy
Uwarunkowania neurobiochemiczne nerwicy związane są ze specyficznymi (często też dziedzicznymi) zaburzeniami w stosunkach stężeń neuroprzekaźników, czyli substancji chemicznych regulujących pracę mózgu w ośrodkowym układzie nerwowym pacjenta. Już wiele lat temu odkryto, że mleczan sodu wstrzykiwany pacjentowi wywołuje u niego ataki paniki, co związane jest z wywołanym zwiększonym stężeniem wapnia zjonizowanego we krwi, który bezpośrednio wpływa na przewodzenie impulsów nerwowych, m.in. w mózgu. Inne teorie zakładają, że występujący u niektórych zwiększony poziom hormonów stresu, tj. adrenaliny i noradrenaliny, może predysponować do występowania zespołów lękowych. Te i inne teorie zostały w części potwierdzone lub odrzucone w przebiegu wielu doświadczeń. Pomimo to pozwoliły poznać wiele mechanizmów rządzących naszymi emocjami i mogących wpływać na występowanie różnych typów nerwic. Wyniki badań przytaczanych na początku akapitu mają znaczący wpływ na dalsze rokowanie, a przede wszystkim na wybór metody leczenia nerwicy u osób dotkniętych różnymi typami zaburzeń.
Czynnik płci i wieku a rozwój nerwicy
W większości typów nerwic przeważającą liczbę pacjentów stanowią kobiety. Udowodnione jest, że są one narażone bardziej od mężczyzn na występowanie zaburzeń lękowych, zespołów natręctw, zaburzeń dysocjacyjnych (histerii), zaburzeń przebiegających z somatyzacją itp. Pomimo istniejącego w społeczeństwie poglądu, że mężczyźni są mniej odporni na stres, badania wskazują na to, że również na zaburzenia związane ze stresem, zwłaszcza te przewlekłe, tj. zespół stresu pourazowego, zaburzenia adaptacyjne, kobiety są również narażone w większym stopniu niż mężczyźni.
Choroby psychiczne i stres przyczynami zaburzeń lękowych
Istnieje możliwość, że choroby psychiczne są podłożem do występowania objawów charakterystycznych dla zaburzeń nerwicowych. W przypadku zespołu natręctw do przyczyn takich należą m.in. depresja endogenna oraz schizofrenia, którym często towarzyszą objawy, takie jak natręctwa, obsesje oraz kompulsje. Ważne w tych przypadkach jest rozpoznanie choroby psychicznej, która pośrednio je wywołuje, i wczesne jej leczenie.
