Zespół jelita drażliwego inaczej zespół jelita nadwrażliwego, z łac. colon irritabile; z ang. Irritable Bowel Syndrome (w skrócie IBS) – przewlekła (trwająca przez co najmniej trzy miesiące) idiopatyczna choroba przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym charakteryzująca się bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień, nieuwarunkowana zmianami organicznymi lub biochemicznymi. Ta krótka definicja zawiera najważniejsze informacje o zespole jelita wrażliwego, która niegdyś nazywana była nerwicą jelit. Zespół nadwrażliwości jelit został dokładnie opisany w 1892 roku jako mucous colitis. Definicję zespołu jelita drażliwego sprecyzowano zaś na międzynarodowym zjeździe ekspertów w Rzymie w 1999 r.
Zespół jelita drażliwego – przyczyny
Pomimo nieustannych badań pierwotna przyczyna zespołu jelita drażliwego nie jest znana. Czynniki patofizjologiczne, które mogą mieć wpływ na wystąpienie zespołu nadwrażliwości jelit to:
•Nadmierny rozrost flory bakteryjnej (SIBO) nawet w 84 proc. przypadków.
•Zaburzenia czucia trzewnego i funkcji motorycznej i wydzielniczej jelit co potwierdzają badania: niski próg bólowy odbytnicy rozszerzanej balonem.
•Zwiększona odpowiedź ruchowa jelita grubego na pobudzanie niektórymi lekami (prostygmina), hormonami (cholecystokinina) lub pokarmem.
•Zmiany w sferze psychicznej (u 70-90 proc. pacjentów chorych na IBS występują zaburzenia osobowości, niepokój lub depresja).
•Spożywanie pokarmów ubogoresztkowych.
•Przebycie infekcji jelitowej (np. czerwonki) – u osób tych stwierdzono zwiększenie liczby komórek endokrynnych jelit i zawartości w nich serotoniny. Poinfekcyjny zespół jelita drażliwego dotyczy 10 proc. chorych i ma przeważnie postać biegunkową.
•Rola mózgu jest nie do końca wyjaśniona – nowe badania wykazują zmiany aktywności w obszarach kory mózgowej odpowiedzialnych za odczuwanie bólu.
Według statystyk na zespół jelita drażliwego cierpi ponad 100 milionów ludzi w Ameryce Północnej i Europie. Szacuje się, że stanowi to ok. 20-30 proc. populacji ludzi dorosłych. Nie jest to jednak choroba dotykająca tylko mieszkańców krajów wysokorozwiniętych – np. w Chinach zapadalność na zespół jelita drażliwego jest porównywalna do krajów zachodnich. Około 75-80 proc. pacjentów z tym zespołem nadwrażliwości jelit stanowią kobiety.
Zespół jelita drażliwego – objawy
W zespole jelita drażliwego przebieg choroby jest wybitnie przewlekły i nawracający. W zależności od dominujących objawów jelita drażliwego można wyróżnić kilka postaci:
1.Biegunkową,
2.Z dominującym zaparciem (tzw. Colon spasticum),
3.Mieszaną.
Dość ciekawym faktem jest, że sytuacje stresowe wyzwalają objawy zespołu nadwrażliwości jelit. Do najczęstszych objawów jelita drażliwego należą:
•Ból brzucha o ostrym, skurczowym, nękającym charakterze (zazwyczaj podbrzusza i lewego dołu biodrowego). Prawie nigdy bóle nie budzą w nocy. Typowe cechy bólu brzucha będącego objawem jelita drażliwego to: nasilanie się po posiłkach, złagodzenie po wypróżnieniu lub oddaniu gazów oraz występowanie przy częstych i luźniejszych wypróżnieniach.
•Biegunka – w przypadku jelita drażliwego objawem są wodniste stolce lub półpłynne ale rzadko dochodzi do zwiększenia ich objętości. Zazwyczaj występuje po posiłkach, stresie psychicznym i w godzinach rannych.
•Zaparcie – to objaw jelita drażliwego u chorych z postacią bez biegunki. Częstotliwość wypróżnień jest zmniejszona, a stolec oddawany jest z wysiłkiem. Stolec jest zbity, twardy, niekiedy przypomina „kozie bobki”. Po oddaniu stolca często pojawia się uczucie niepełnego wypróżnienia. Wspólnym objawem zespołu jelita drażliwego dla postaci z biegunką oraz postaci z zaparciem są skąpe wypróżnienia.
•Wzdęcie brzucha – jak wiadomo zależy od gromadzącego się w jelicie gazu, chociaż jego ilość nie musi być większa niż u osób zdrowych.
•Domieszka śluzu w kale.
•Odbijanie i gazy.
•Nudności i wymioty.
•Zgaga.
•Inne objawy zespołu jelita drażliwego to: bóle głowy, uczucie zmęczenia, zaburzenia miesiączkowania, częstomocz, tzw. „przelewania w brzuchu”.
Może się wydawać, że przy takiej różnorodności objawów charakteryzujących jelito drażliwe lekarz nie powinien mieć problemów z wychwyceniem odchyleń od stanu prawidłowego podczas badania fizykalnego, jednakże w związku z faktem, że zespół nadwrażliwości jelit jest zaburzeniem czynnościowym a nie organicznym najczęściej u pacjentów z zespołem jelita drażliwego nie stwierdza się zmian w badaniu lekarskim. Jedynie u niektórych chorych z zespołem jelita drażliwego objawem jest bolesność przy badaniu palpacyjnym nad esicą (okolica lewego podbrzusza). Również w badaniach dodatkowych w przypadku zespołu jelita drażliwego objawem nie są wyczuwalne zmiany.
Zespół jelita drażliwego – leczenie
Zespołu jelita drażliwego na dzień dzisiejszy nie można trwale wyleczyć, ale można opanować jego objawy. Aby to było możliwe, należy przestrzegać diety, unikać/radzić sobie ze stresem oraz stosować odpowiednie leki objawowe. Leki powinny zostać dobrane przez gastroenterologa, w zależności od postaci:
•W postaci biegunkowej można stosować loperamid, difenoksylat, cholestyraminę.
•Zaparcia mogą być leczone otrębami i laktulozą.
•Chorzy z wzdęciami mogą stosować simetikon lub dimetikon.
•W przypadku bólu poposiłkowego może być stosowany bromek oksyfenonium oraz hioscyna.
•Jeśli ból jest przewlekły, to warto rozważyć stosowanie amitryptyliny lub paroksetyny – leków o działaniu przeciwdepresyjnym, które mogą znacznie zmniejszyć dolegliwości.
•W przypadku nasilonego niepokoju czy lęku lekarz może zalecić benzodiazepiny.
